وَٱلۡخَيۡلَ وَٱلۡبِغَالَ وَٱلۡحَمِيرَ لِتَرۡكَبُوهَا وَزِينَةٗۚ وَيَخۡلُقُ مَا لَا تَعۡلَمُونَ

Obbolaan Raayit, Orville Wright (Hagayya 19, 1871 – Guraandhala 30, 1948) fi Wilbur Wright (Ebla 16, 1867 – Caamsaa 30, 1912), akka waliigalaatti qajeelchitoota aviyeeshinii Ameerikaa turan, akka waliigalaatti xiyyaara addunyaa irratti isa jalqabaa milkaa’aa ta’e kalaquu, ijaaruu fi balali’uu isaaniif galata guddaa qabu. Xiyyaara motoraatiin hojjetuu fi qilleensa caalaa ulfaataa taʼe isa jalqabaa kan toʼatamee fi itti fufiinsaan balaliʼu, Mudde 17, 1903tti, Kiiti Hawk, Kaaba Kaarolinaa irraa gara kibbaatti kiiloo meetira 6 fagaatee, bakka amma Kiil Deevil Hiils jedhamuun beekamutti, balaliʼan. Bara 1904tti obboloonni Raayit xiyyaara Raayit Flyer II kan geengoo jalqabaa dabalatee balalii yeroo dheeraa kan godhu yoo ta’u, bara 1905tti xiyyaara baallee dhaabbataa dhugaa qabatamaa ta’e kan jalqabaa Raayit Flyer III jedhamu itti aansee.

Kalaqni obboloonni kun inni guddaan, sirna toʼannaa siiqqeewwan sadii qabu uumuudhaan, balaliisaa xiyyaaricha haala buʼa qabeessa taʼeen akka geggeessuu fi walmadaalummaasaa akka eegu isa dandeessiseera. Sirni to’annoo xiyyaaraa isaanii balalii humna baallee dhaabbataatiin akka danda’amu kan taasise yoo ta’u, xiyyaarota gosa hunda irratti sadarkaa isaa eeggatee jira.183 Paatentiin isaanii inni jalqabaa U.S. kalaqa maashinii balali’u osoo hin taane, sirna to’annoo aerodynamic kan fuula maashinii balali’u too’atu ture. Jalqaba hojii xiyyaaraa isaanii irraa kaasee, Wiilbar fi Orville mala amanamaa to’annoo balaliisaa akka furtuu “rakkina balali’uu” furuuf ta’u qopheessuu irratti xiyyeeffataniiru. Malli kun yaalii yeroo sanaa kanneen biroo kanneen motora humna guddaa qabu hojjechuuf xiyyeeffannoo guddaa kennan irraa garaagarummaa guddaa qaba ture. Maatiin Raayit qilleensaa xiqqaa mana keessatti ijaarame fayyadamuun, daataa sirrii kan kanaan duraa caalaa walitti qabuun, baallee fi piroopelaroota gahumsa qaban dizaayinii akka hojjetan isaan dandeessiseera.: 156 : 228

Obboloonni kun, suuqii isaanii kan Deeytoon, Ohaayotti argamu keessatti waggootaaf meeshaalee maxxansaa, biskileetii, mootora fi maashinoota biroo wajjin hojjechuudhaan ogummaa makaanikaa milkaaʼina isaaniif barbaachisaa taʼe argataniiru. Keessattuu hojiin isaan biskileetii waliin hojjetan konkolaataan tasgabbaa’aa hin taane kan akka maashinii balali’u to’atamuu fi shaakala waliin madaalamuu danda’a jedhanii amanu isaanii irratti dhiibbaa uumeera.: 169 Kun adeemsa ture, sababiin isaas qajeelchitoonni aviyeeshinii biroo hedduunis biskileetii oofan of kennanii fi daldala biskileetii keessatti karaa adda addaatiin hirmaatan. Bara 1900 irraa eegalee hanga dhuma bara 1903tti balalii humnaan yeroo jalqabaaf godhanitti, obboloonni kun yaalii balaliisaa balʼaa kan godhan siʼa taʼu, kunis dandeettii balaliisaa taʼuu isaanii guddiseera. Makaanikii suuqii isaanii Chaarlis Teeylar, obboloota kana waliin walitti dhiyeenyaan hojjechuun motora xiyyaara isaanii isa jalqabaa ijaare, kutaa garee kanaa isa barbaachisaa taʼe.

Obbolaan Raayit kalaqtoota xiyyaarichaa ta’uun isaanii himannaa faallaa hedduu irratti dhiyaateera. Falmiin guddaan himannaa dorgomtoota hedduu aviyeetaroonni jalqabaa dubbatan irratti ammallee itti fufee jira. Hayyuun seenaa Paarkii Seenaa Biyyaalessaa Hambaalee Aviyeeshinii Dayton kan ta’an Edward Roach, maatiin Raayit injinaroota of barsiisan gaarii ta’anii fi dhaabbata xiqqaa akka gaariitti geggeessuu danda’an, garuu dandeettii daldalaa ykn miira yeroo sanatti indaastirii aviyeeshinii saffisaan guddachaa ture irratti ol’aantummaa barbaachisu hin qaban turan jechuun falma.