Chaarlis Baabaaj KH FRS (/ˈbæbɪdʒ/; 26 Mudde 1791 – 18 Waxabajjii 1871) nama Ingilizii poliimaat ture. Ogeessa herregaa, falaasama, kalaqaa fi makaanikaal injinarii kan ta’e Babbage yaad-rimee kompiitara sagantaa dijitaalaa ta’e kaase.

Babbage namoota tokko tokko biratti akka “abbaa kompiitaraa”tti ilaalama. Kompitara makaanikaa jalqabaa, motora garaagarummaa, kan dhuma irratti dizaayinoota elektirooniksii walxaxaa ta’an uumuun isaa galata guddaa qaba, haa ta’u malee yaadonni barbaachisoo kompitara ammayyaa hundi motora xiinxala isaa keessatti argamuu qabu, kunis seera bu’uuraa ifatti Jacquard loom irraa liqeeffame fayyadamuun sagantaa’e. Akka qaama hojii kompiitaraa isaatti, maxxantoota kompiitaraa jalqabaa dizaayinii godheera. Hojii kompitara irratti hojjetu kan kitaaba isaa bara 1832 Economy of Manufactures and Machinery jedhu keessatti uwwifame malees fedhii bal’aa qaba ture. Inni nama barbaachisaa ta’e kan hawaasummaa Landan keessatti ture, akkasumas “soirée saayinsii” Faransaayi irraa galchuu isaaf galata Dilbata galgala soirée isaa irratti namoota baay’ee irratti hirmaatan waliin.  Hojiin inni adda addaa dameewwan biroo irratti hojjete, poliimaatota hedduu jaarraa isaa keessaa “kan dursaa” jedhamee akka ibsamu isa taasiseera.

Difference Engine fi Analytical Engine dabalatee dizaayinoota isaa hedduu guutummaatti milkaa’inaan hojjechuu isaa dura kan du’e Babbage, yaada kompiitaraa keessatti nama beekamaa ta’ee hafe. Kutaaleen malawwan isaa guutuu hin taane Muuziyeemii Saayinsii Landanitti argamu keessatti agarsiifamaniiru. Bara 1991tti pilaanii jalqabaa irraa motorri garaagarummaa hojii hojjetu ijaarame. Jaarraa 19ffaa keessa obsa galma ga’uu danda’uun kan ijaarame yoo ta’u, milkaa’inni motorri xumurame kun maashiniin Babbage akka hojjetu agarsiise.

Bakki dhaloota Babbage falmisiisaa ta’us akka Oxford Dictionary of National Biography jedhutti 44 Crosby Row, Walworth Road, London, England keessatti dhalachuun isaa hin oolu. Taappeellaan bifa diimaa qabu bakka walqunnamtii daandii Laarkom fi daandii Walworth irratti argamu saganticha yaadata.

Guyyaan dhaloota isaa barreeffama du’a isaa The Times irratti Mudde 26 bara 1792 jedhamee kennameera; garuu sana booda ilmi obboleessa isaa tokko Babbage waggaa tokko dura, bara 1791 akka dhalate dubbachuuf barreesse.Galmeen waldaa Qulqulleettii Maariyaam, Newington, London, Babbage Guraandhala 6, 1792 akka cuuphame agarsiisa, kunis bara dhalootaa 1791 deeggara.

Babbaajii c.1850tti bara 1850
Babbage ijoollee afur Benjamin Babbage fi Betsy Plumleigh Teape keessaa tokko ture. Abbaan isaa bara 1801tti dhaabbata Praed’s & Co. kan Fleet Street, London jedhamu hundeessuuf michuu baankii Wiliyaam Praed ture.Bara 1808tti maatiin Babbage gara mana durii Rowdens East Teignmouth keessatti argamutti ce’an. Babbage naannoo waggaa saddeetitti ho’a qaamaa lubbuu namaa balaa irra buusu irraa fayyuuf gara mana barumsaa baadiyyaa Alphington naannoo Exeter jirutti ergame. Yeroo gabaabaaf Mana Barumsaa Caaslugaa King Edward VI Totnes, South Devon keessatti barate, garuu fayyaan isaa yeroodhaaf gara barsiisota dhuunfaatti akka deebi’u isa dirqisiise.

Sana booda Babbage barattoota 30 qabu Holmwood Academy, Baker Street, Enfield, Middlesex keessatti, Luba Stephen Freeman jalatti makame. Akkaadaamichi mana kitaabaa Babbage jaalala herregaaf kakaase qaba ture. Akkaadaamii kana erga gadhiisee booda barsiisota dhuunfaa lama dabalataan barate. Inni jalqabaa luba naannoo Kaambiriijiitti argamu ture; karaa isaa Babbage Chaarlis Simi’oonii fi hordoftoota isaa warra wangeelaa wajjin wal arge, garuu kaffaltiin barnootaa waan isa barbaachisu hin turre. Inni gara manaatti fidame, mana barumsaa Totnes keessatti akka baratuuf: kun umurii 16 ykn 17. Inni lammaffaan barsiisaa Oksifoord ture, isa jalatti Babbage sadarkaa Kilaasikii Yunivarsiitii Kaambiriijiin fudhatama argachuuf gahaa ta’e irra ga’e.

Yuunivarsiitii Kaambiriijiitti

Babbage Onkoloolessa bara 1810tti Kolleejjii Trinity, Cambridge gahe.[21] Duraanis kutaalee herrega yeroo sanaa tokko tokko keessatti of barsiisaa ture; Roobart Wuudhaawus, Joozeef Luwiis Laagiraanjii fi Maariyaa Gaetaanaa Agneesii dubbisee ture. Kanarraa kan ka’e barnoota herregaa sadarkaa isaa eeggate yunivarsiiticha keessatti argamuun mufate.

Babbage, John Herschel, George Peacock fi hiriyyoonni biroo hedduun bara 1812tti Waldaa Xiinxala hundeessan; akkasumas Edward Ryanitti dhihoo turan. Akka barattuutti, Babbage miseensa waldaalee biroo kanneen akka The Ghost Club, kan taateewwan uumamaa ol ta’an qorachuuf dhimmamu, fi Extractors Club, kan miseensota isaa mana maraatummaa keessaa bilisa baasuuf of kenne, yoo kamiyyuu tokkoof of kenne ture.

Bara 1812tti Baabaaj gara Piitarhaawus, Kaambiriijiitti jijjiirame. Achitti ogeessa herregaa olaanaa ture, garuu kabajaan hin eebbifamne. Inumaayyuu bara 1814tti qormaata malee digrii argate.Falmii ummataa duraa keessatti akka arrabsootti kan ilaalamu barruu qorannoo (thesis) falmee ture, garuu dhugaan kun qormaata taa’uu dhabuu isaa wajjin kan walqabatu ta’uu fi dhiisuu isaa hin beekamu