Loojioloojiin qorannoo wantoota saayinsii fi hojjettoota isaa wajjin walqabatan hunda-falaasama, baayoloojii, xiinsammuu, hawaasaa, seenaa, siyaasaa, dhaabbataa, maallaqaa ti. Jechi “logology” jedhu akkuma “ji’ooloojii”, “anthropology” fi kkf keessatti, hiika “qo’annoo saayinsii”tiin, xumura “-logy” jedhu irraa duubatti kan uumame dha.
Jechi “loojioloojii” jedhu garaagarummaa caaslugaa jechoota duraanii “saayinsii saayinsii” fi “hawaasummaa saayinsii” wajjin hin argamne kenna, kan akka “loojiloojistii”, “loojioloojii”, “loojioloojii”, fi “loojioloojiidhaan”.[a] Dirreen meetaasaayinsii mul’achaa jiru dirree xiqqaa loojioloojiiti.
Ka’umsa
Jalqaba jaarraa 20ffaa waamicha fide, jalqaba irratti ogeeyyii hawaasummaa irraa, saayinsii haaraa, kan muuxannoo irratti hundaa’ee fi dhaabbata saayinsii mataa isaa qoratu akka uumamu. Yaadonni jalqabaa duubatti deebi’uu fi yeroof ta’u tokko tokkoon dhiyaataniiru. Meetaa-saayinsii haaraan kun maqaa adda addaa ni kennamaaf ture, “saayinsii beekumsaa”, “saayinsii saayinsii”, “hawaasummaa saayinsii”, fi “loojioloojii” dabalatee.
Florian Znaniecki jedhamuun beekama.
Hundeessaa hawaasummaa akaadaamii Poolaandi akka ta’etti kan ilaalamu, fi bara 1954tti pirezidaantii Waldaa Hawaasummaa Ameerikaa 44ffaa ta’uun kan tajaajilte Florian Znaniecki barruu bara 1923 bane
Beekumsa irratti calaqqisiisni ti’oorii-kan jalqaba Heraclitus fi Eleatics ka’e-diriirsa… osoo hin cabne… seenaa yaada namaa keessaa hanga har’aatti… amma saayinsii beekumsaa haaraa [xiyyeeffannoo barreessaa] kan walitti dhufeenyi isaa gaaffiiwwan durii wajjin walitti dhufeenya fiiziksii fi keemistiriin ammayyaa ‘falaasama uumamaa’ wajjin wal bira qabamee ilaalamuu danda’u argaa jirra isaan dursee, ykn kan hawaasummaa yeroo ammaa gara ‘falaasama siyaasaa’ durii fi Haaromsaatti. [T]here is beginning to take a concept of a single, general theory of knowledge… permitting of empirical study…. Tiyoorii kun… epistemology irraa, normative logic irraa, fi seenaa beekumsaa cimsee ibsu irraa ifatti adda baafamuuf dhufaa jira.”