Saayinsii fii Qur’aana
kutaa 1ffaa
Kutaaleen uumama wajjin walqabatan Qur’aana keessatti bakka adda addaatti kan mul’atan yoo ta’u, kanneen akka:
إِنَّ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ لَأٓيَٰتٖ لِّلۡمُؤۡمِنِينَ
Samiileefi dachii keessa Dhugumatti mu’uminootaaf mallattooleetu jira.
وَفِي خَلۡقِكُمۡ وَمَا يَبُثُّ مِن دَآبَّةٍ ءَايَٰتٞ لِّقَوۡمٖ يُوقِنُونَ
Uumama keessaniifi lubbu qabeeyyii irraa waan Inni (Rabbiin dachii keessa) facaasu keessas namoota dhugaan amananiif raajiiwwantu jiru.
وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ وَمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مِن رِّزۡقٖ فَأَحۡيَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَا وَتَصۡرِيفِ ٱلرِّيَٰحِ ءَايَٰتٞ لِّقَوۡمٖ يَعۡقِلُونَ
Wal dhabuu halkanii, guyyaatiifi اhiree (rooba) irraa waan Rabbiin samirraa (duumeessarraa) buusee, dachii eega du’uu (goggogina) isheetii ittiin jiraachise (magarseefi) qilleensa gara gaggalchuu keessa warra xinxalaniif mallattooleen taatuudha.
Suuraa Al-Jāthiyah 3-5
Big Bang?
أَوَلَمۡ يَرَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَنَّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ كَانَتَا رَتۡقٗا فَفَتَقۡنَٰهُمَاۖ وَجَعَلۡنَا مِنَ ٱلۡمَآءِ كُلَّ شَيۡءٍ حَيٍّۚ أَفَلَا يُؤۡمِنُونَ
Sila isaan kafaran akka samiifi dachiin walitti maxxantuu turanii, ergasii addaan isaan baafne hin beekanuu? Bishaan irraa lubbu qabeeyyii hunda ni uumne, Sila hin amananuu?
Suuraa 21:-30
Dhohinsa guddaa kana hordofee Rabbiin
ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰٓ إِلَى ٱلسَّمَآءِ وَهِيَ دُخَانٞ فَقَالَ لَهَا وَلِلۡأَرۡضِ ٱئۡتِيَا طَوۡعًا أَوۡ كَرۡهٗا قَالَتَآ أَتَيۡنَا طَآئِعِينَ
Ergasii gara samii ol ta’e, haala isheen aara taatee jirtuun. isheefi dachiinis “jaalattanii yookiin jibbitanii kottaa” jedhe. Isaanis “jaalannee dhufne” jedhan.
Suuraa 41:-11
Akkasitti elementoonni fi wanti pilaaneetotaa fi urjii ta’uu qabu seera uumamaa Rabbiin uumama keessatti hundeesse hordofuun qabbanaa’uu, walitti dhufuu fi boca uumuu jalqaban.
Qur’aanni itti dabaluudhaan Rabbiin aduu, ji’aa fi pilaaneetota tokkoon tokkoon isaanii koorsii ykn orbiitii dhuunfaa isaanii akka qaban ibsa.
وَهُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلَّيۡلَ وَٱلنَّهَارَ وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَۖ كُلّٞ فِي فَلَكٖ يَسۡبَحُونَ
Inni Isa halkaniifi guyyaa, aduufi baatii uumeedha; hunduu orbitii (isaanii) keessa daaku (deemu).
Suuraa 21:-33
Babal’ina Yuunivarsiitii
وَٱلسَّمَآءَ بَنَيۡنَٰهَا بِأَيۡيْدٖ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ
Samiis humnaan ishee ijaarre. Dhugumatti, Nuti (ishee) bal’isoodha.
Suuraa 51:-47
Beekumsi babal’ina uumama cufaa dhiheenya kana waan argameef, hayyoota Musliimaa gidduutti hiika sirrii aayata kanaa irratti falmiin seenaa tokko tokko ni jira.
Guyyaa Jaha?
Qur’aanni akkas jedha
إِنَّ رَبَّكُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ يُغۡشِي ٱلَّيۡلَ ٱلنَّهَارَ يَطۡلُبُهُۥ حَثِيثٗا وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَ وَٱلنُّجُومَ مُسَخَّرَٰتِۭ بِأَمۡرِهِۦٓۗ أَلَا لَهُ ٱلۡخَلۡقُ وَٱلۡأَمۡرُۗ تَبَارَكَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِينَ
Dhugumatti, Gooftaan keessan Rabbii Isa samiifi dachii guyyoota jaha keessatti uumee, ergasii Arshii irratti (ol ta’iinsa isaaf malu) ol ta’eedha. Haala ariitiidhaan isa barbaada ta’een halkaniin guyyaa haguugsisa. Aduu, ji’aafi urjiiwwan kan ajaja Isaatiin laaffifaman ta’anii (isaan uume). Dhagayaa! Uumuuniifi ajajnis kan Isaati. Rabbiin Gooftaa aalamaa ta’e barakaan isaa baay’ate.
Suuraa 7:-54
Ilaalchisee kun seenaa Macaafa Qulqulluu keessatti ibsamee wajjin kan wal fakkaatu taʼus, garaagarummaawwan barbaachisoo taʼan tokko tokko ni jiru.
Keeyyata kaasan,
“guyyaa jaha” jecha Arabaa “youm” (guyyaa) fayyadamu. Jechi kun yeroo biraa hedduu Qur’aana keessatti kan mul’atu yoo ta’u, tokkoon tokkoon isaanii safartuu yeroo adda addaa kan agarsiisanidha. Haala tokko keessatti safartuun guyyaa tokkoo waggaa 50,000 (Suuraa 70:4), irratti.
keeyyatni biraa garuu akkas jedha.
وَيَسۡتَعۡجِلُونَكَ بِٱلۡعَذَابِ وَلَن يُخۡلِفَ ٱللَّهُ وَعۡدَهُۥۚ وَإِنَّ يَوۡمًا عِندَ رَبِّكَ كَأَلۡفِ سَنَةٖ مِّمَّا تَعُدُّونَ
Adabatti si jarjarfatu, Rabbiin waadaa Isaa hin diigu, Dhugumatti, guyyaan tokko Rabbii kee biratti akka waggaa kumaati waan isin lakkooftan irraa.
Suuraa 22:-74
Jechi “youm” jedhu akkasitti hubatama, Qur’aana keessatti, yeroo dheeraa — bara ykn econ. Kanaaf Musliimonni ibsa uumama “guyyaa jaha” jedhu yeroo ykn eon adda addaa ja’a jedhanii hiiku. Dheerinni yeroowwan kanaa sirriitti hin ibsamne, akkasumas guddinni addaa yeroo tokkoon tokkoon isaanii keessatti raawwatame hin ibsamne.
Erga Uumama xumuree booda Qur’aanni Rabbiin “Arshii olitti akka ol tahe ibsa”
هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ يَعۡلَمُ مَا يَلِجُ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَمَا يَخۡرُجُ مِنۡهَا وَمَا يَنزِلُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ وَمَا يَعۡرُجُ فِيهَاۖ وَهُوَ مَعَكُمۡ أَيۡنَ مَا كُنتُمۡۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٞ
Inni Isa samiileefi dachii guyyoota jaha keessatti uumee; ergasii ‘Arshii’ irratti (ol ta’iinsa isaaf malu) ol ta’eedha. Waan dachii keessa gadi seenu nibeeka, waan ishee irraa ba’us, waan samii irraa bu’us, waan ishee keessa ol ba’us (ni beeka). Inni eessallee yoo jiraattan isin waliin jira. Rabbiin waan isin dalagdan hunda ni arga.
Suuraa 57:-4
وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَمَا بَيۡنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٖ
Dhugumatti, Nuti samiileefi dachii, wantoota gidduu isaanii jiran guyyoota jaha keessatti uumne; dadhabbirraa homtuu Nu hin tuqne.
Suuraa 50:-38
Rabbiin gonkumaa hojii Isaa “hin xumuramu”, adeemsi uumaa itti fufee waan jiruuf. Tokkoon tokkoon daa’ima haaraa dhalate, sanyii biqilu hundinuu gara biqiltuutti, gosti haaraan lafa irratti mul’atu hundi, qaama adeemsa uumama Rabbii itti fufee jiruuti.
هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ يَعۡلَمُ مَا يَلِجُ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَمَا يَخۡرُجُ مِنۡهَا وَمَا يَنزِلُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ وَمَا يَعۡرُجُ فِيهَاۖ وَهُوَ مَعَكُمۡ أَيۡنَ مَا كُنتُمۡۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٞ
Inni Isa samiileefi dachii guyyoota jaha keessatti uumee; ergasii ‘Arshii’ irratti (ol ta’iinsa isaaf malu) ol ta’eedha. Waan dachii keessa gadi seenu nibeeka, waan ishee irraa ba’us, waan samii irraa bu’us, waan ishee keessa ol ba’us (ni beeka). Inni eessallee yoo jiraattan isin waliin jira. Rabbiin waan isin dalagdan hunda ni arga.
Suuraa 57:- 4
Seenaan Qur’aana waa’ee uumama jedhu yaada saayinsii ammayyaa waa’ee guddina uumama cufaa fi jireenya lafaa wajjin kan walsimudha. Muslimoonni jireenyi yeroo dheeraa keessatti akka guddate ni beeku, garuu humna Rabbii hunda duuba jiru ilaalaa. Ibsi uumama Qur’aana keessatti kenname dubbistoota ulfina fi ogummaa Rabbii yaadachiisuuf haala qabatamaa keessatti kaa’ameera.
مَّا لَكُمۡ لَا تَرۡجُونَ لِلَّهِ وَقَارٗا
Maaltu isiniif jiraayi guddina Rabbii hin sodaanne?
وَقَدۡ خَلَقَكُمۡ أَطۡوَارًا
Dhugumatti, sadarkaa sadarkaadhaan isin uumeera.
أَلَمۡ تَرَوۡاْ كَيۡفَ خَلَقَ ٱللَّهُ سَبۡعَ سَمَٰوَٰتٖ طِبَاقٗا
Sila isin hin arginee akkamitti Rabbiin samii torban wal jalaa gubbaatti akka uume ?
وَجَعَلَ ٱلۡقَمَرَ فِيهِنَّ نُورٗا وَجَعَلَ ٱلشَّمۡسَ سِرَاجٗا
Isaan keessatti ji’a ibsaa taasisee; aduus madda ifaafi ho’aa (siraaja) taasise.
وَٱللَّهُ أَنۢبَتَكُم مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ نَبَاتٗا
Rabbiin biqilchuu (uumuu) dachii irraa isin biqilche.
ثُمَّ يُعِيدُكُمۡ فِيهَا وَيُخۡرِجُكُمۡ إِخۡرَاجٗا
Ergasii ishee keessatti isin deebisa, baasuus isin baasa.
Suuraa 72:-13-18
Jireenyi Bishaan Irraa Dhufte
Qur’aanni akkas Rabbiin ibsa
أَوَلَمۡ يَرَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَنَّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ كَانَتَا رَتۡقٗا فَفَتَقۡنَٰهُمَاۖ وَجَعَلۡنَا مِنَ ٱلۡمَآءِ كُلَّ شَيۡءٍ حَيٍّۚ أَفَلَا يُؤۡمِنُونَ
Sila isaan kafaran akka samiifi dachiin walitti maxxantuu turanii, ergasii addaan isaan baafne hin beekanuu? Bishaan irraa lubbu qabeeyyii hunda ni uumne, Sila hin amananuu?
Suuraa 21:- 30
Keeyyatni biraa akkamitti akka ta’e ibsa
وَٱللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَآبَّةٖ مِّن مَّآءٖۖ فَمِنۡهُم مَّن يَمۡشِي عَلَىٰ بَطۡنِهِۦ وَمِنۡهُم مَّن يَمۡشِي عَلَىٰ رِجۡلَيۡنِ وَمِنۡهُم مَّن يَمۡشِي عَلَىٰٓ أَرۡبَعٖۚ يَخۡلُقُ ٱللَّهُ مَا يَشَآءُۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ
Allaahn wantoota lubbuu qaban hunda bishaan irraa uume, Isaan irraa warra garaa isaaniitiin deeman (looyan)tu jira, Isaan irraa warra miila lamaan deemantu jira. Isaan irraas warra (miila) afuriin deemantu jira. Rabbiin waan fedhe uuma. Rabbiin waan hunda irratti danda’aadha.
Suuraa 24:-45
Uumama Aadam Fii Haawaa
Islaamummaan yaada waliigalaa guddina jireenyaa sadarkaa sadarkaan beekamtii kan kennu yoo ta’u, yeroo murtaa’e keessatti ilmi namaa akka gocha uumama addaatti ilaalama. Islaamummaan ilmi namaa bifa jireenyaa adda ta’ee fi bifa adda ta’een Rabbiin uume, kennaa fi dandeettii adda ta’e kan biroo irraa adda ta’e: lubbuu fi qalbii, beekumsa, fi fedhii bilisaa akka ta’e barsiisa. Gabaabumatti Muslimoonni ilmi namaa akka tasaa hantuuta irraa akka guddate hin amanan. Jireenyi ilma namaa namoota lama, dhiiraa fi dubartiin Addaam fi Hawwaa (Hewaan) jedhaman uumuudhaan eegale.
Qur’aanni akkaataa Rabbiin Addaam itti uume ibsa:
وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ مِن صَلۡصَٰلٖ مِّنۡ حَمَإٖ مَّسۡنُونٖ
Dhugumatti Nuti nama (Aadamiin) suphee dhoqqee jijjiiramaa ta’e irraa uumne.
Suuraa 15:-26
ٱلَّذِيٓ أَحۡسَنَ كُلَّ شَيۡءٍ خَلَقَهُۥۖ وَبَدَأَ خَلۡقَ ٱلۡإِنسَٰنِ مِن طِينٖ
(Inni) isa waan uume hunda miidhagseefi uumama namaa dhoqqee irraa jalqabeedha.
ثُمَّ جَعَلَ نَسۡلَهُۥ مِن سُلَٰلَةٖ مِّن مَّآءٖ مَّهِينٖ
Sana booda sanyii isaa dhangala’aa bishaan laafaa irraa ta’e irraa godhe.
ثُمَّ سَوَّىٰهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِن رُّوحِهِۦۖ وَجَعَلَ لَكُمُ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡأَبۡصَٰرَ وَٱلۡأَفۡـِٔدَةَۚ قَلِيلٗا مَّا تَشۡكُرُونَ
Sana booda isa walqixxeessee ruuhii [uumaa] isaa irraa ta’e isa keessatti afuufe. Dhageettii, argaaleefi Onneewwanis isiniif taasise. Xiqquma galateeffattu.
Haala kanaan ilmi namaa lafa waliin walitti hidhamiinsa bu’uuraa qaba.
Uumamni Hewaan bal’inaan kan hin ibsamne ta’us, Qur’aanni “hiriyaan” tokko Addaam waliin, uumama fi lubbuu tokko irraa akka uumame ifa godha.
هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَجَعَلَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا لِيَسۡكُنَ إِلَيۡهَاۖ فَلَمَّا تَغَشَّىٰهَا حَمَلَتۡ حَمۡلًا خَفِيفٗا فَمَرَّتۡ بِهِۦۖ فَلَمَّآ أَثۡقَلَت دَّعَوَا ٱللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنۡ ءَاتَيۡتَنَا صَٰلِحٗا لَّنَكُونَنَّ مِنَ ٱلشَّٰكِرِينَ
Inni Isa lubbuu takka irraa isin uumee ishee irraa qindii isii taasisee, akka isheetti booharuuf (mukuu bahuuf). Yeroo inni ishee qunnamu ulfa salphaa ulfoofte, (salphina isaa irraa bakka feete) ittiin deemte, Yeroma isheen ulfaattu Rabbiin Gooftaa isaanii kadhatan “yoo Ati (ilma) gaarii nuuf kennite, dhugumatti, nuti warra Si galateeffatan irraa taana” (jechuun) .
Suuraa 7:-189
Qur’aana keessatti maqaan ishee hin kaafamne, garuu duudhaa Islaamaa keessatti “Hawwa” (Hewaan) jedhamuun beekamti.
Namoota dhuunfaa lamaan kanarraa dhaloonni ilmaan namaa dachii keessa jiraataniiru.
يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّا خَلَقۡنَٰكُم مِّن ذَكَرٖ وَأُنثَىٰ وَجَعَلۡنَٰكُمۡ شُعُوبٗا وَقَبَآئِلَ لِتَعَارَفُوٓاْۚ إِنَّ أَكۡرَمَكُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٞ
Isin Yaa namootaa! Nuti dhiiraafi dubartii irraa isin uumne, sabootaafi gosoota isin taasifne akka wal beektaniif jecha. Rabbiin biratti irra kabajamaan keessan, irra Rabbiin sodaataa keessani. Rabbiin beekaa keessa hubataadha.
Suuraa 46:-13