Aleeksaandar Giraaham Beel (/ˈɡreɪ.əm/ I; dhalate Aleeksaandar Beel; Amajjii 3, 1847 – Hagayya 2, 1922) dhalataa Iskootilaandii [N 1] lammii Kanaadaa-Ameerikaa kalaqaa, saayintistii fi injinarii yoo ta’u, bilbila qabatamaa jalqabaa paatentii kennuu isaatiin galata guddaa qaba. Akkasumas bara 1885tti dhaabbata bilbilaa fi telegiraafii Ameerikaa (AT&T) waliin hundeesse.

Abbaan Beel, akaakayyuun isaa fi obboleessi isaa hundi isaanii hojii dubbii fi dubbii irratti hojjetan wajjin kan wal qabate siʼa taʼu, haati isaa fi haati manaa isaa gurri isaanii kan hin dhageenye siʼa taʼu, kunis hojii jireenya Beel irratti dhiibbaa guddaa geessiseera. Qorannoon inni dhageettii fi dubbii irratti godhe daran meeshaalee dhageettii akka yaalu isa taasise, kunis dhuma irratti paatentii U.S. jalqabaa bilbila kanaaf badhaafamuu isaatiin fiixee irra ga’e, Amajjii 7, 1876.[N 2] Beel kalaqni isaa hojii isaa isa dhugaa akka saayintistii ta’e irratti seensa akka ta’etti ilaalee qorannoo isaa keessatti bilbila qabaachuu dide. [N 3] .

Kalaqoonni biroo hedduun jireenya boodaa Beel kan agarsiisan yoo ta’u, hojiiwwan bu’uuraa telekoomii optikaalaa, haayidiroofoyilii fi aeronootiksii dabalatee. Beel bara 1898 hanga 1903tti pirezidaantii lammaffaa ta’uun yeroo tajaajilaa turetti Waldaa Nashinaal Ji’ograafii fi barruu isaa irrattis dhiibbaa guddaa qaba ture.

Hojii injinariingii irratti hojjetu bira darbee, Beel saayinsii dhaalmaa amma mul’achaa jiruuf fedhii guddaa qaba ture. Hojiin inni gama kanaan hojjete “qorannoo dhaala namaa Ameerikaa jaarraa kudha sagalffaa keessatti yaadame isa sirrii, fi faayidaa guddaa qabu … Beel saayinsii bu’uuraa keessatti gumaacha baay’ee beekamaa ta’e, kalaqa irraa adda ta’ee” jedhameera.

Jireenya jalqabaa

Beel Amajjii 3, 1847 Iskootilaandi, Edinbarg keessatti abbaa isaa Aleeksaandar Melviil Beel, ogeessa sagalee fi haadha isaa Elizaa Girees Beel (dhaltee kan dhalate Symonds) irraa dhalate. Manni maatii kun daandii Kibba Shaarlote Edinbargitti kan argamu yoo ta’u, barreeffamni dhagaa bakka dhaloota Beel ta’uu isaa mallatteesse. Obbolaa lama qaba ture: Melville James Bell (1845–1870) fi Edward Charles Bell (1848–1867), lamaan isaanii iyyuu dhukkuba tiruutiin du’an. Innis “Alexander Bell” qofa ta’ee dhalate. Umurii waggaa 10tti garuu akkuma obbolaa isaa lamaan maqaa giddu galeessaa akka qabaatu abbaa isaaf kadhannaa dhiheesse. [N 4] Guyyaa dhaloota isaa waggaa 11ffaaf abbaan isaa tole jedhee maqaa “Graham” jedhu akka fudhatu hayyame, kunis kabaja Aleeksaandar Giraaham, lammii Kanaadaa abbaa isaatiin kan wal’aanamaa jiruuf kan filatame yoo ta’u, inniis hiriyyaa maatii ture. Firoota fi hiriyyoota dhiyoof “Aleck” ta’ee hafe. Beel fi obbolaan isaa dargaggummaa isaaniitti Waldaa Pirisbiteriyaan tokko keessatti argamu turan.