Tarree biyyoota faalama qilleensaatiin
Tarreen biyyoota armaan gadii faalama qilleensaatiin biyyoota addunyaa akkaataa giddugaleessa safaramee qindoomina xixiqqoo (PM2.5) maaykiroogiraamii meetira kiyuubii tokkotti (μg/m3) sassaaba. Daangaan Dhaabbanni Fayyaa Addunyaa gorfame meetira kiyuubii tokkotti maaykiroogiraamii 10 ta’us, gatiiwwan qajeelfama biyyoolessaa adda addaas kan jiran yoo ta’u, yeroo baay’ee baay’ee ol’aanaadha. Faalamni qilleensaa rakkoolee fayyaa gurguddoo hawaasa industirii ammayyaa keessaa tokko yoo ta’u, addunyaa guutuutti du’a hunda keessaa dhibbeentaa 10 ol (bara 2019tti gara miliyoona 4.5 yeroo malee du’aniif) itti gaafatamummaa qaba jedha The Lancet. Faalamni qilleensaa qaamolee fi sirna qaamaa hunda jechuun ni danda’ama, uumama fi dhala namaa irratti dhiibbaa hamaa geessisa. Faalamni qilleensaa keessumaa biyyoota guddachaa jiranii fi guddachaa jiran keessatti rakkoo guddaa yoo ta’u, yeroo baay’ee ulaagaaleen naannoo addunyaa guutamuu hin dandeenye. Daataan tarree kana keessatti argamu qulqullina qilleensa alaa qofa kan agarsiisu malee qulqullina qilleensa mana keessaa kan agarsiisu yoo ta’u, kunis bara 2019tti du’a yeroo malee dabalataa miiliyoona lamaa fideera.
tarree bara 2022 (UChicago AQLI 2022) .
Daataan hundi bara 2022 kan seera qabeessa ta’ee fi Indeeksii Jireenya Qulqullina Qilleensaa (AQLI) Yunivarsiitii Chikaagoo irraa kan fudhatamedha. Faalama xixiqqoo (particulate matter) malees, sababa faalama particulate matter tiin umurii ummataa dhabuu danda’u kan moodeela ta’e kennameera.
Sadarkaa | Biyyoota | Particulate matter (PM2.5) jedhu. (μg/m3 keessatti) WHO-Qajeelfama=5 |
Lubbuu dhabuu kan eegamu (waggoota) |
---|---|---|---|
1 | Bangladesh | 54.17 | −4.82 |
2 | India | 41.39 | −3.57 |
3 | Nepal | 39.18 | −3.32 |
4 | Qatar | 39.16 | −3.35 |
5 | Pakistan | 38.90 | −3.32 |
6 | Democratic Republic of the Congo | 34.20 | −2.86 |
7 | Burundi | 34.04 | −2.85 |
8 | Rwanda | 33.37 | −2.78 |
9 | Equatorial Guinea | 32.87 | −2.73 |
10 | Cameroon | 32.58 | −2.70 |
11 | Republic of the Congo | 31.94 | −2.64 |
12 | Iraq | 32.42 | −2.69 |
13 | Mongolia | 30.10 | −2.46 |
14 | Bolivia | 29.63 | −2.41 |
15 | Myanmar | 28.64 | −2.32 |
16 | China | 28.18 | −2.27 |
17 | Lesotho | 27.87 | −2.24 |
18 | Uganda | 27.81 | −2.24 |
19 | Saudi Arabia | 27.50 | −2.20 |
20 | El Salvador | 27.43 | −2.20 |
21 | Gabon | 25.65 | −2.02 |
22 | Peru | 25.48 | −2.01 |
23 | Guatemala | 25.13 | −1.97 |
24 | Nigeria | 25.02 | −1.96 |
25 | Central African Republic | 24.99 | −1.96 |
26 | Honduras | 24.52 | −1.91 |
27 | Bosnia and Herzegovina | 23.93 | −1.86 |
28 | Vietnam | 23.58 | −1.82 |
29 | Laos | 23.53 | −1.82 |
30 | South Africa | 23.26 | −1.75 |
31 | Chile | 22.84 | −0.91 |
32 | Syria | 22.82 | −1.75 |
33 | Bhutan | 22.78 | −1.74 |
34 | Bahrain | 22.75 | −1.74 |
35 | Zambia | 22.18 | −1.68 |
36 | Kuwai | 21.77 | −1.64 |
37 | Thailand | 21.15 | −1.58 |
38 | Turkey | 21.10 | −1.58 |
39 | Angola | 21.07 | −1.57 |
40 | South Korea | 20.82 | −1.55 |
41 | United Arab Emirates | 20.71 | −1.54 |
42 | Jordan | 19.70 | −1.44 |
43 | Armenia | 19.51 | −1.42 |
44 | Philippines | 19.17 | −1.39 |
45 | Egypt | 19.16 | −1.39 |
46 | Sri Lanka | 19.13 | −1.38 |
47 | North Macedonia | 19.02 | −1.37 |
48 | Bulgaria | 18.86 | −1.36 |
49 | Iran | 18.80 | −1.35 |
50 | Uzbekistan | 18.64 | −1.34 |
51 | Lebanon | 18.62 | −1.33 |
52 | North Korea | 18.60 | −1.33 |
53 | Djibouti | 18.43 | −1.32 |
54 | Ecuador | 18.32 | −1.31 |
55 | Indonesia | 18.25 | −1.30 |
56 | Tanzania | 18.17 | −1.29 |
57 | Malawi | 17.61 | −1.24 |
58 | Benin | 17.31 | −1.21 |
59 | Republic of China | 17.29 | −1.20 |
60 | Tajikistan | 17.08 | −1.18 |
61 | Afghanistan | 16.98 | −1.17 |
62 | Serbia | 16.95 | −1.17 |
63 | Cambodia | 16.94 | −1.17 |
64 | Ethiopia | 16.94 | −1.17 |
65 | Yemen | 16.76 | −1.15 |
66 | Kenya | 16.47 | −1.12 |
67 | Eswatini | 16.38 | −1.12 |
68 | Colombia | 16.23 | −1.10 |
69 | South Sudan | 15.97 | −1.08 |
70 | Zimbabwe | 15.97 | −1.08 |
71 | Mexico | 15.64 | −1.04 |
72 | Togo | 15.64 | −1.04 |
73 | Montenegro | 15.09 | −0.99 |
74 | Cyprus | 14.68 | −0.95 |
75 | Nicaragua | 14.62 | −0.94 |
76 | Northern Cyprus | 14.51 | −0.93 |
77 | Namibia | 14.49 | −0.93 |
78 | Papua New Guinea | 14.45 | −0.93 |
79 | Eritrea | 14.43 | −0.92 |
80 | Israel | 14.32 | −0.91 |
81 | Croatia | 14.15 | −0.90 |
82 | Poland | 14.09 | −0.89 |
83 | Palestine | 13.99 | −0.88 |
84 | Singapore | 13.89 | −0.87 |
85 | Ghana | 13.73 | −0.86 |
86 | Romania | 13.67 | −0.85 |
87 | Georgia | 13.65 | −0.85 |
88 | San Marino | 13.51 | −0.83 |
89 | Oman | 13.44 | −0.83 |
90 | Malaysia | 13.31 | −0.81 |
91 | Paraguay | 13.23 | −0.81 |
92 | Jamaica | 13.17 | −0.80 |
93 | Italy | 13.11 | −0.79 |
94 | Mozambique | 12.70 | −0.75 |
95 | Costa Rica | 12.63 | −0.75 |
96 | Albania | 12.60 | −0.74 |
97 | Greece | 12.56 | −0.74 |
98 | Botswana | 12.47 | −0.73 |
99 | Argentina | 12.44 | −0.73 |
100 | Slovenia | 12.32 | −0.72 |
101 | Latvia | 12.14 | −0.70 |
102 | Slovakia | 12.10 | −0.70 |
103 | Kyrgyzstan | 12.09 | −0.69 |
104 | Brazil | 12.06 | −0.69 |
105 | Kazakhstan | 12.01 | −0.69 |
106 | Venezuela | 11.96 | −0.68 |
107 | Hungary | 11.93 | −0.68 |
108 | Azerbaijan | 11.87 | −0.67 |
109 | Czech Republic | 11.49 | −0.64 |
110 | Moldova | 11.49 | −0.64 |
111 | Chad | 11.27 | −0.61 |
112 | Japan | 11.26 | −0.61 |
113 | Vatican City | 11.10 | −0.60 |
114 | Timor-Leste | 10.96 | −0.58 |
115 | Liechtenstein | 10.82 | −0.57 |
116 | Ukraine | 10.81 | −0.57 |
117 | Niger | 10.56 | −0.54 |
118 | Ivory Coast | 10.45 | −0.53 |
119 | Turkmenistan | 10.38 | −0.53 |
120 | São Tomé and Príncipe | 10.28 | −0.52 |
121 | Sudan | 10.18 | −0.51 |
122 | Tunisia | 10.18 | −0.51 |
123 | Haiti | 9.92 | −0.48 |
124 | Monaco | 9.90 | −0.48 |
125 | Belize | 9.89 | −0.48 |
126 | Sierra Leone | 9.87 | −0.48 |
127 | Belarus | 9.84 | −0.47 |
128 | Guinea | 9.82 | −0.47 |
129 | Madagascar | 9.70 | −0.46 |
130 | Panama | 9.65 | −0.46 |
131 | Lithuania | 9.53 | −0.44 |
132 | Austria | 9.52 | −0.44 |
133 | Liberia | 9.39 | −0.43 |
134 | Russia | 9.30 | −0.42 |
135 | Uruguay | 9.08 | −0.40 |
136 | Somalia | 8.90 | −0.38 |
137 | Libya | 8.89 | −0.38 |
138 | Belgium | 8.82 | −0.37 |
139 | Switzerland | 8.73 | −0.37 |
140 | Andorra | 8.72 | −0.36 |
141 | Burkina Faso | 8.66 | −0.36 |
142 | Germany | 8.51 | −0.34 |
143 | Netherlands | 8.49 | −0.34 |
144 | France | 8.45 | −0.34 |
145 | United Kingdom | 8.28 | −0.32 |
146 | Maldives | 8.20 | −0.31 |
147 | Mayotte | 8.15 | −0.31 |
148 | Cayman Islands | 8.00 | −0.29 |
149 | Luxembourg | 8.00 | −0.29 |
150 | Guinea-Bissau | 7.94 | −0.29 |
151 | Dominican Republic | 7.86 | −0.28 |
152 | Spain | 7.50 | −0.24 |
153 | Gibraltar | 7.30 | −0.23 |
154 | Malta | 7.16 | −0.21 |
155 | Guyana | 7.15 | −0.21 |
156 | Denmark | 7.08 | −0.20 |
157 | Morocco | 7.06 | −0.20 |
158 | Solomon Islands | 7.02 | −0.20 |
159 | Comoros | 6.99 | −0.20 |
160 | United States | 6.91 | −0.19 |
161 | Gambia | 6.86 | −0.18 |
162 | Mali | 6.63 | −0.16 |
163 | Cuba | 6.34 | −0.13 |
164 | Brunei | 6.33 | −0.13 |
165 | Algeria | 6.14 | −0.11 |
166 | Suriname | 6.05 | −0.10 |
167 | Canada | 6.04 | −0.10 |
168 | Portugal | 5.67 | −0.07 |
169 | Senegal | 5.67 | −0.07 |
170 | Mauritius | 5.65 | −0.06 |
171 | Estonia | 5.61 | −0.06 |
172 | French Guiana | 5.53 | −0.05 |
173 | Ireland | 5.41 | −0.04 |
174 | Vanuatu | 5.12 | −0.01 |
175 | Seychelles | 4.96 | 0.00 |
176 | Norway | 4.88 | 0.00 |
177 | Sweden | 4.86 | 0.00 |
178 | Western Sahara | 4.84 | 0.00 |
179 | Finland | 4.37 | 0.00 |
180 | Trinidad and Tobago | 3.90 | 0.00 |
181 | Curaçao | 3.70 | 0.00 |
182 | New Zealand | 3.69 | 0.00 |
183 | Mauritania | 3.51 | 0.00 |
184 | Aruba | 3.40 | 0.00 |
185 | Australia | 3.36 | 0.00 |
186 | Fiji | 3.23 | 0.00 |
187 | Bahamas | 3.11 | 0.00 |
188 | Iceland | 2.90 | 0.00 |
189 | Bermuda | 2.80 | 0.00 |
190 | Réunion | 2.74 | 0.00 |
191 | Martinique | 2.72 | 0.00 |
192 | Faroe Islands | 2.61 | 0.00 |
193 | Falklands | 2.60 | 0.00 |
194 | Palau | 2.40 | 0.00 |
195 | Saint Kitts and Nevis | 2.40 | 0.00 |
196 | Dominica | 2.34 | 0.00 |
197 | Puerto Rico | 2.21 | 0.00 |
198 | Grenada | 2.19 | 0.00 |
199 | Cape Verde | 2.18 | 0.00 |
200 | Saint Vincent and the Grenadines | 2.15 | 0.00 |
201 | Saint Lucia | 2.02 | 0.00 |
202 | Barbados | 2.00 | 0.00 |
203 | Tonga | 1.98 | 0.00 |
204 | Antigua and Barbuda | 1.79 | 0.00 |
205 | US Virgin Islands | 1.75 | 0.00 |
206 | Samoa | 1.69 | 0.00 |
207 | Tuvalu | 1.56 | 0.00 |
208 | British Virgin Islands | 1.52 | 0.00 |
209 | French Polynesia | 1.40 | 0.00 |
210 | American Samoa | 1.40 | 0.00 |
211 | Guam | 1.19 | 0.00 |
212 | Nauru | 1.18 | 0.00 |
213 | Cook Islands | 1.13 | 0.00 |
214 | Greenland | 1.11 | 0.00 |
215 | Marshall Islands | 1.02 | 0.00 |
216 | Federated States of Micronesia | 0.94 | 0.00 |
217 | Kiribati | 0.90 | 0.00 |